Hoe bakenen we het begrip literatuur af?
Het begrip literatuur
Wat we onder literatuur verstaan, verschilt en verandert met de tijd. Algemeen kunnen we zeggen dat literatuur gaat om teksten die een werkelijkheid verbeelden met taal als voornaamste medium en met inzet van literaire middelen en verteltechnieken. Denk bijvoorbeeld aan perspectief, beeldspraak en spanningsopbouw.
Literatuur is een kunstvorm die zich in verschillende genres kan uiten, zowel fictie als non-fictie. Ze is van uiteenlopende complexiteit en kent verschillende creatieve uitingsvormen: van kinderrijmpjes en liedjes tot experimentele poëzie, van sprookjes en dagboeken tot essays en romans, van musicals tot toneelstukken.
Soorten literatuur
De betekenis van literaire teksten ontstaat in een wisselwerking tussen de tekst, de context en de lezer. Van oudsher onderscheiden we drie hoofdvormen van literatuur:
- verhalende teksten (zoals romans, korte verhalen, strips)
- lyrische teksten (zoals poëzie, liedteksten, spoken word)
- dramatische teksten (zoals toneelteksten)
Je kunt literatuur ook indelen naar de beoogde lezersgroep. Bij een dergelijke indeling onderscheiden we doorgaans:
- kinderliteratuur (0-12 jaar)
- jeugdliteratuur (12-15 jaar)
- adolescentenliteratuur (15-20 jaar)
- volwassenenliteratuur (vanaf 21 jaar)
Deze vormen van literatuur verschillen in schrijfstijl en complexiteit en in de soort thema’s die aan bod komen. Door die verschillen sluiten ze aan op de belevingswereld van de beoogde lezers. Zo snijdt adolescentenliteratuur thema’s aan die relevant en herkenbaar zijn voor jongeren en die kenmerkend zijn voor hun overgang naar volwassenheid. Ermee verwant is cross-overliteratuur. Deze term verwijst naar literaire boeken die zowel geschikt zijn voor jongeren als volwassenen en die zo een brugfunctie vervullen tussen jeugdliteratuur (12-15 jaar) en volwassenenliteratuur. Ook de term youngadult-literatuur (YA) is gangbaar en wordt vaak gebruikt in de marketing en promotie van boeken voor jongeren vanaf 15 jaar. YA kent een brede verscheidenheid en de literaire kwaliteit varieert van boek tot boek.
Overigens kunnen volwassenen alle literatuur lezen en waarderen; het is niet zo dat een lezer op een zeker moment ‘klaar is met jeugdliteratuur’. Zoals cross-overliteratuur al laat zien, is de scheiding van literatuur voor jongeren en volwassenen niet zo strikt en bestaat er veel overlap.
Verschil fictie en non-fictie
De begrippen fictie en non-fictie kun je breder gebruiken dan alleen bij literatuur. Fictie verwijst naar verzonnen verhalen waarin iemand met verteltechnieken een werkelijkheid verbeeldt. Dit kan in taal of in beeld, zoals vormen van literatuur, films, tv-series en verhalende games.
Non-fictie omvat werken die gebaseerd zijn op feitelijke informatie, waarheidsgetrouwe gebeurtenissen en echte personen. Een auteur kan de werkelijkheid zakelijk of verhalend beschrijven, al dan niet met gebruik van literaire middelen en verteltechnieken. Sommige non-fictie wordt tot de literatuur gerekend. Voorbeelden van non-fictie zijn biografieën, informatieve boeken en documentaires. Weer een andere bijzondere en de laatste jaren populaire vorm is autofictie waarin met literaire middelen eigen ervaringen worden beschreven.