Van theorie naar praktijk
Ben je op zoek naar publicaties waarin wetenschappelijke inzichten vertaald worden naar aanbevelingen voor het vormgeven van effectief leesonderwijs en het stimuleren van de leesvaardigheid van leerlingen in de praktijk? Op deze pagina vind je een overzicht van relevante boeken, rapporten, artikelen, brochures, handleidingen en websites en blogs.
Boeken en rapporten
Vaardig met vakinhoud. Handboek vakdidactiek Nederlands (2023)
Dera, J., Gubbels, J., Loo, J. van der, & Rijt, J. van (Bussum: Coutinho)
Dit boek beoogt leraren te leren schakelen tussen inhoud en vaardigheden binnen het schoolvak Nederlands en presenteert bruikbare didactische handvatten om interessante en betekenisvolle lessen te geven. Er zijn onder andere hoofdstukken opgenomen over leesbegrip, digitalisering in het onderwijs en meertaligheid.
Rijke taal (v)mbo. Taaldidactiek voor het (voorbereidend) middelbaar beroepsonderwijs (2023)
Koeven, E. van & Smits, A (Amsterdam: Boom uitgevers)
Dit boek beoogt een brug te slaan tussen theorie en praktijk en laat zien hoe je duurzaam, betekenisvol taal- en leesonderwijs geeft, zodat elke leerling zijn taalbasis kan vergroten.
Voluit taal. Didactiek Nederlands voor de eerste en tweede graad van het secundair onderwijs (2023)
Schiepers, M. & Willems, K. (Gent, België: Owl Press)
Handboek waarin wetenschappelijke inzichten over hedendaags, uitdagend en taalkrachtig onderwijs concreet vertaald worden naar de praktijk aan de hand van zeven didactische principes.
Van leerlingen lezers maken. Handboek krachtig leesonderwijs (2023)
Vansteelandt, I., & Hebbrecht, J. (Tielt, België: Uitgeverij Lannoo)
Dit boek biedt handvatten om met het hele schoolteam een leesbeleid te ontwerpen dat inzet op een motiverende leesomgeving, effectieve leesdidactiek en gerichte leesmonitoring. Deel twee van het boek staat volledig in het teken van het ontwerpen van krachtig leesonderwijs met speciale aandacht voor leesdidactiek.
De doorgaande leeslijn. De leesontwikkeling van 0-20 jaar (2020)
Stichting Lezen (Amsterdam: Stichting Lezen)
De doorgaande leeslijn geeft een beschrijving van de leesontwikkeling van kinderen en jongeren en van alle factoren die bepalend zijn voor het opgroeien tot lezer. Download
Effectief onderwijs in begrijpend lezen. Acties voor beter leesbegrip en meer leesmotivatie (2019)
Pereira, C. & Nicolaas, M. (Den Haag: De Taalunie)
Dit actieplan bevat aanbevelingen om het leesbegrip en de leesmotivatie van basisschoolleerlingen in Nederland en Vlaanderen te vergroten. Ook bruikbaar in het voortgezet onderwijs. Download
Activeren, differentiëren en formatief handelen (2022)
Gils, D. van, Keijzer, J. & Verheggen, K. (Bussum: Coutinho)
Dit boek streeft ernaar om toekomstige, beginnende en ervaren leraren te helpen om aandachtiger les te geven en leerlingen bewuster te laten leren. Drie actuele begrippen in het onderwijs komen bij elkaar: activeren, differentiëren en formatief handelen.
Nederlands in de onderbouw: een praktische didactiek (2020)
Bonset, H., Boer, M. de, & Ekens, T. (Bussum: uitgeverij Coutinho)
Dit boek probeert de theorie van de taalvaardigheden lezen, schrijven, spreken en luisteren direct toepasbaar te maken in de onderwijspraktijk.
Protocol Dyslexie Voortgezet Onderwijs. Handreiking voor directie, middenmanagement en docenten (2013)
Henneman, K., Bekebrede, J., Cox, A., & Krosse, H. de (Dyslexie Centraal)
Dit document biedt scholen voor voortgezet onderwijs een leidraad voor het opstellen, uitvoeren, borgen en evalueren van beleid rondom dyslectische leerlingen. Download
Toetsen en Interventies bij Dyslexie in het Voortgezet Onderwijs. Nederlands en de Moderne Vreemde Talen (2018)
Kleinen, R., Steenbeek-Planting, E. & Verhoeven, L. (Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands)
Dit boek biedt leraren en zorgprofessionals een overzicht van beschikbaar toetsmateriaal voor onder andere begrijpend lezen, voor zowel het vak Nederlands als voor Engels en Frans.
Dyslexie en leesproblemen (2015)
Paternotte, A. & Oostewechel, N. (Houten: LannooCampus)
Dit boek biedt leraren de benodigde informatie over dyslexie en andere leesproblemen. Er worden veel praktische tips gegeven om kinderen met dyslexie optimaal te begeleiden.
Taalontwikkelingsstoornissen in het voorgezet onderwijs en mbo (2019)
Sanders, B. (Houten: LannooCampus)
Dit boek gaat over leerlingen met een taalontwikkelingsstoornis (TOS) in het vo en mbo. Vragen als: ‘Wat is een TOS? en ‘Hoe heeft dit invloed op de schoolprestaties en eventuele stage?’ staan centraal.
Reader, come home. The reading brain in a digital world (2019)
Wolf, M. (New York: Harper Paperbacks)
In dit boek beschrijft Maryanne Wolf op basis van onderzoek uit de neurowetenschappen, literatuurwetenschappen, onderwijs, technologie en filosofie hoe onze hersenen zich zullen moeten gaan aanpassen om om te gaan met het lezen van digitale media.
Artikelen
Begrijpend lezen, het opbouwen van een coherente mentale representatie (2020)
Helder, A., Broek, P. van den, Moort, M. van, Bosch, L. van den, De Bruïne, A. (Didactiek Nederlands – Handboek)
Dit artikel gaat in op het belang van begrijpend lezen en op het belang van kennis over begrijpend leesprocessen voor leraren. Er wordt uitgelegd wat we verstaan onder mentale representaties. Lees het artikel
Dialogisch lezen in de klas (1): praten over begrip van tekst (2023)
Pulles, M. (Didactiek Nederlands – Handboek)
Artikel over manieren waarop leerlingen in het basisonderwijs tijdens leesactiviteiten informatie uit een tekst kunnen verwerken en zo beter gaan begrijpen. Dit artikel richt zich op leerlingen in het basisonderwijs, maar is ook geschikt voor leerlingen in het vo. Lees het artikel
‘Leesonderwijs dat ergens over gaat, gaat over de inhoud’. Herzien van didactiek voor digitale tijden (2024)
Voogel, M. (Levende Talen Magazine, 3, 8-13)
In dit artikel wordt gezocht naar het antwoord op de vraag naar wat er beter moet in het leesonderwijs. Een interview met Els Stronks, coördinator van het onderzoeksproject LeesEvolutie. Download
Begrijpend lezen in een digitale context. (2023)
Moort, M. van & Bruïne, A. De, & Broek, P. van den (Didactiek Nederlands – Handboek)
In deze serie wordt beschreven hoe digitaal lezen anders is dan ‘traditioneel’ lezen, welke kerncompetenties nodig zijn om digitale teksten goed te begrijpen, wat de unieke mogelijkheden en uitdagingen zijn van lezen op het internet, en hoe leerlingen ondersteund kunnen worden bij het aanleren en ontwikkelen van de kerncompetenties navigeren, integreren en evalueren. Lees het artikel
Meertaligheid als cruciaal identiteitskenmerk: Een driehoeksperspectief voor het onderwijs (2022)
Duarte, J. (Levende Talen Magazine, 3, 15-19)
In dit artikel worden theoretische en praktische inzichten besproken over de wijze waarop meertaligheid op elke school zou moeten blijven ‘plakken’, om zo meertalige identiteiten van onze wereldburgers van de toekomst tot hun recht te laten komen. Lees het artikel
Meertaligheid inzetten in de lessen Nederlands (2023)
Polišenská, D., Sweep, J. & Beuningen, C. van (Congresbundel 36ste Conferentie Onderwijs Nederlands. Gent, België: Skibris)
In dit artikel wordt beschreven waarom in het onderwijs meer aandacht aan meertaligheid moet worden gegeven en hoe meertaligheid in het schoolvak Nederlands kan worden ingezet. Lees het artikel
Brochures en handleidingen
Kenniswaaier Effectief onderwijs in begrijpend lezen. Samen aan effectief leesonderwijs werken (2024)
Snel, M. (Kennistafel Effectief Leesonderwijs)
Waaier waarin de rollen en taken van de leraar, leesdeskundige, schoolleider en schoolbestuurder staan beschreven in het realiseren van effectief leesonderwijs. Download
Meer lezen, beter in taal – vmbo. Effecten van lezen op taalontwikkeling (2021)
Broekhof, K. (Amsterdam: Stichting Lezen)
Deze brochure beschrijft welke invloed vrij lezen op school en vrijetijdslezen thuis hebben op de taalontwikkeling van vmbo-leerlingen en waarom structurele samenwerking tussen school en de Bibliotheek hierin van belang is. Download
Lezen in beeld: infographic over lezen in het voortgezet onderwijs (2021)
Stichting Lezen (Amsterdam: Stichting Lezen)
Overzichtelijke infographic met onderzoeksbevindingen over leesonderwijs aan kinderen en jongeren in het vo. Download
Lezen in beeld: infographic over onderwijs in begrijpend lezen (2023)
Stichting Lezen (Amsterdam: Stichting Lezen)
Overzichtelijke infographic met een verkorte weergave van de publicatie De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen (Houtveen & Van Steensel, 2022). Download
Praktijkkaart bij de interventie ‘Technieken voor begrijpend lezen’ (2021)
Prenger, J. & Silfhout, G., van (Amersfoort: SLO)
Deze brochure licht toe hoe je de NPO-interventie voor tekstbegrip het beste kunt inzetten in je leesonderwijs. Download
Hoe trek je het leesniveau van je leerlingen op door te modelleren? (2023)
Tiebout, K., Verachtert, P., Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T. (Antwerpen: Universiteit Antwerpen).
Dit inspiratiefiche geeft inzichten over de kracht van de didactische aanpak modelling binnen effectief leesonderwijs. Naast een definitie van modelling wordt aangegeven hoe je deze aanpak in de klas het beste inzet en wordt een praktijkvoorbeeld beschreven. Download
Kan schrijven je leerlingen helpen betere lezers te worden? (2023)
Tiebout, K., Verachtert, P., Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T. (Antwerpen: Universiteit Antwerpen).
Dit inspiratiefiche geeft inzichten over de voordelen van het geïntegreerd werken aan lees- en schrijfvaardigheden. Inclusief praktijkvoorbeelden en bronnen om nog meer over dit onderwerp te weten te komen. Download
Wat is de plaats van leesstrategieën binnen begrijpend leesonderwijs? (2023)
Tiebout, K., Verachtert, P., Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T. (Antwerpen: Universiteit Antwerpen).
Inspiratiefiche met onderzoeksinzichten en praktijktips over de inzet en het aanleren van leesstrategieën binnen het begrijpend leesonderwijs. Download
Wat is het belang van achtergrondkennis om goed te kunnen lezen? (2023)
Tiebout, K., Verachtert, P., Geudens, A., Schraeyen, K., Bellens, K., Taelman, H., Trioen, M., Casteleyn, J., Simons, M., & Smits, T. (Antwerpen: Universiteit Antwerpen).
Inspiratiefiche met onderzoeksinzichten en praktijktips over de rol van kennis van de wereld en de wederkerige relatie tussen deze kennis en het leesbegrip van leerlingen. Download
Didactisch handelen in een meertalige klas (2022)
Borden, J. van der & Lafleur, M. (Hogeschool Utrecht)
Deze handleiding is bedoeld als basis voor het ontwerpen van lessen in meertalige klassen. In de bijbehorende voorbeeldlessen wordt zichtbaar gemaakt hoe de leraar een combinatie van didactieken kan inzetten die gericht zijn op het taalleren van meertalige leerlingen. Download
Lezen in beeld: Meertaligheid in het leesonderwijs (2025)
Stichting Lezen (Amsterdam: Stichting Lezen)
Overzichtelijke infographic met zeven onderzoeksbevindingen over hoe de inzet van thuistalen bijdraagt aan kansengelijkheid en inclusief onderwijs. Download
Kijkwijzer functioneel meertalig leren in het secundair onderwijs (z.d.)
Onderwijscentrum Gent (Gent, België: Onderwijscentrum Gent)
Deze kijkwijzer is ontwikkeld voor de Vlaamse onderwijspraktijk, maar ook in Nederland inzetbaar. De kijkwijzer bevat concrete voorbeelden, praktische handvatten en tips om meertalig leren van leerlingen in de eigen klaspraktijk in kaart te brengen en om collega’s te kunnen observeren en/of ondersteunen. Download
O jee, een NT2-leerling in de klas. NT2-handreiking voor docenten VO en MBO (2024)
LOWAN-vo & ITTA (LOWAN-vo)
Handreiking waarmee alle leraren in het voortgezet onderwijs meer te weten komen over de ondersteuning aan nieuwkomers binnen het voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs. Vier thema’s staan centraal: 1). het werken aan woordenschat, 2). het begrijpen van instructie, 3). teksten lezen en 4). het schrijven van verslagen. Download
Websites en blogs
Isdatechtzo.nl
Netwerk Mediawijsheid en Beeld en Geluid (Hilversum: Netwerk Mediawijsheid)
Deze website informeert kinderen, jongeren en volwassenen over de werking van nepnieuws. Aan de hand van artikelen en een checklist leer je bijvoorbeeld hoe je kunt achterhalen of informatie echt of juist desinformatie is en of gebruikte foto’s of video’s echt zijn. Bekijk de website
Meertaligheid.be
Steunpunt Diversiteit en Leren (Gent, België: Universiteit Gent)
Deze website biedt op basis van wetenschappelijk onderzoek informatie over het omgaan met meertalige kinderen en jongeren. Bekijk de website
Is begrijpend lezen oneerlijk? Zonder voorkennis geen tekstbegrip (2019)
Kirschner, P. (Onderzoeksonderwijs.net)
In dit blog probeert de auteur te achterhalen of het beantwoorden van vragen na het lezen van een tekst een eerlijke manier van toetsing is, dat wil zeggen objectief en cultuurvrij, met gelijke kansen voor alle leerlingen. Lees het blog
Waarom lezen bij schrijven hoort (en andersom) (2021)
Norden, S. van (iedereenkanlerenschrijven.nl)
Blog op Iedereen kan leren schrijven over hoe lezen en schrijven elkaar kunnen versterken. Lees het blog