Wat is lezen met begrip? 

Een complexe vaardigheid 

Lezen is een complex proces waarbij veel tegelijk gebeurt. Het lezende brein werkt op volle toeren om van letters tot betekenis te komen. Een lezer herkent woorden in een tekst en vist uit zijn geheugen de meest logische betekenis van die woorden. Een goede lezer kan de betekenis van een nieuw, onbekend woord vaak construeren met behulp van de context en zijn eigen achtergrondkennis. Ook benut een lezer eigen kennis over teksten en taal om verbanden tussen woorden, en tussen zinnen te leggen.

Daarnaast reflecteert de lezer op de tekst: hij zet de inhoud af tegen wat hij al weet over het onderwerp, en evalueert de waarde van het gelezene. Het eindresultaat van het leesproces is een samenhangende mentale representatie van de betekenis van de tekst in het hoofd van de lezer. Daarbij wordt nieuwe informatie uit de tekst toegevoegd aan bestaande kennis. 

Dergelijke vaardigheden – zoals kennis van woordenschat en inzicht in de opbouw van een tekst – gebruiken we niet alleen tijdens het lezen van geschreven taal, maar zijn ook nodig om gesproken taal te kunnen begrijpen. Dit heet ‘begrijpend luisteren’. 

Lezen met begrip bij lerende en ervaren lezers 

Bij ervaren lezers verloopt het leesproces van teksten vrijwel automatisch. Ze hoeven nauwelijks nog stil te staan bij wat ze doen om tot begrip te komen, behalve als ze zeer complexe teksten lezen of teksten over een onbekend onderwerp. Ook weten ervaren lezers wat ze moeten doen als ze iets niet begrijpen; ze zullen bijvoorbeeld een stukje opnieuw lezen of de betekenis van een woord opzoeken.

Bij ervaren lezers verloopt het leesproces van teksten vrijwel automatisch. Ze hoeven nauwelijks nog stil te staan bij wat ze doen om tot begrip te komen, behalve als ze zeer complexe teksten lezen of teksten over een onbekend onderwerp. Ook weten ervaren lezers wat ze moeten doen als ze iets niet begrijpen; ze zullen bijvoorbeeld een stukje opnieuw lezen of de betekenis van een woord opzoeken. Niet alle leerlingen die starten in de brugklas zijn al ervaren lezers. Daarom blijft het nodig om ook bij het leesonderwijs in het voortgezet onderwijs aandacht te besteden aan alle vaardigheden van tekstbegrip en alert te zijn op mogelijke achterstanden. De ene leerling zal hierbij meer ondersteuning nodig hebben dan de andere.