Hoe werk je aan leesmotivatie in de klas?

Motiverende werkvormen

Er zijn verschillende activiteiten die je met je leerlingen kunt doen om hun leesmotivatie aan te wakkeren. Denk aan vrij lezen, boekpromotie, voorlezen, praten over boeken en creatief schrijven. Met deze activiteiten kun je ook werken aan de literaire ontwikkeling.

Begeleid vrij lezen

Zelfstandig lezen uit een zelfgekozen boek, vaak op een vast moment: dat is het uitgangspunt van (begeleid) vrij lezen. Deze werkvorm vergroot de leesfrequentie en leesvaardigheid van leerlingen. Leerlingen die in de les tijd krijgen voor vrij lezen, lezen gemiddeld vaker en beter.

De effecten zijn het sterkst als de leraar de activiteit goed begeleidt. Vooral zwakkere lezers hebben jouw ondersteuning nodig. Je kunt leerlingen op weg helpen door een goede boekenselectie te maken die aansluit bij hun leesniveau. Leerlingen kiezen uit deze voorgeselecteerde titels vervolgens zelf een boek dat hen aanspreekt. Dit voorkomt onzekerheid, frustratie en negatieve leeservaringen.

Bekijk voorbeelden van scholen die vrij lezen schoolbreed hebben ingevoerd, zoals het praktijkvoorbeeld van de Bonifatiusmavo op de website van de VO-raad.

Boekpromotie

Door specifieke titels bij leerlingen onder de aandacht te brengen, help je hen ook bij het kiezen van een aansprekend, passend boek. Boekentips geven werkt aanstekelijk: laat het boek zien, vertel er kort iets over en lees een pakkend fragment voor. Je kunt leerlingen ook onderling informatie laten uitwisselen over hun gelezen boeken, en hen elkaar boeken laten aanraden.

Het is prettig als leerlingen de aanbevolen boeken direct kunnen lenen in de mediatheek. Om goed over de boeken te kunnen vertellen, is het daarnaast belangrijk dat je zelf regelmatig (jeugd)literatuur leest en bijhoudt welke nieuwe (jeugd)boeken er verschijnen. De leerlingen van een leraar die belang hecht aan lezen en die zelf veel leest, lezen gemiddeld genomen vaker en beter.

Kies boeken uit waar je zelf oprecht enthousiast over bent. Vertel waarom je dit boek spannend, grappig of ontroerend vond. Waarom je het bijzonder vond of hoe het je aan het denken zette.

In het document 25 werkvormen leesbevordering voor het voortgezet onderwijs van de Bibliotheek op school vind je inspirerende voorbeelden voor boekpromotie in jouw klas.

Voorlezen

Leerlingen zijn nooit te oud om te worden voorgelezen. Door voor te lezen help je hen om het plezier van lezen te (her)ontdekken en om erachter te komen wat voor soort verhalen ze mooi en aansprekend vinden. Wanneer je uit een boek voorleest, kun je leerlingen verleiden om zelfstandig verder te lezen.

Ook kun je door voorlezen de horizon van leerlingen verbreden en ze kennis laten maken met boeken en verhalen die ze uit zichzelf niet zo snel zouden kiezen. Met boeken die qua leesniveau nog te moeilijk zijn voor hen om zelfstandig te lezen, kun je leerlingen bovendien in aanraking brengen met een rijk taalaanbod en onbekende woorden.

Juist als leerlingen moeite hebben met lezen, kan het ondertussen luisteren naar het boek helpen om hun tekstbegrip te vergroten. Als voorlezer kun je leerlingen actief helpen om de tekst beter te begrijpen. Denk daarbij aan je intonatie, of aan het uitleggen van de betekenis van moeilijke woorden.

Lees een volledig kort verhaal of een pakkend fragment voor, zodat leerlingen er helemaal in op kunnen gaan. Inspiratie voor boekfragmenten vind je op de websites pratenoverfictiefragmenten.nl en pratenoverromanfragmenten.nl.

Historische literaire teksten, die voor leerlingen vaak veel onbekende woorden en afwijkende zinsbouw bevatten, kun je toegankelijk maken via voorlezen. Op klassiekersindeklas.nl vind je voorbeelden van historische literaire teksten die je klassikaal kunt voorlezen en bespreken.

Praten over boeken

Na het (voor)lezen van een boek kun je hier met leerlingen over in gesprek gaan. Boekgesprekken vergroten hun betrokkenheid bij en hun begrip van de tekst.

Leerlingen profiteren vooral van boekgesprekken die open en wederkerig zijn en als leraar en leerlingen samen de betekenis van de tekst construeren en ideeën uitwisselen over de tekst. Gesprekken die te gesloten zijn, waarbij de leraar te veel stuurt en antwoorden beoordeelt op correctheid, werken averechts.

Op LitLab vind je gespreksvragen voor leesclubs rond actuele literatuur. Er zijn meer dan honderd titels om uit te kiezen.

In de lessenreeks en docentenhandleiding Begeleid diep lezen op de website van Stichting Lezen beschrijft Mira Beukering (2024) een gesprekstechniek die bovenbouwleerlingen helpt om na te denken over opvallend taalgebruik in literaire teksten. Deze gesprektechniek bevordert het literair en zakelijk tekstbegrip van leerlingen.

Creatief schrijven

Jongeren behoren tot de leeftijdsgroep die het minste leest, maar het meeste schrijft. Interesse in creatief schrijven kan een mooi aanknopingspunt zijn voor (latere) leesmotivatie. Om goed te leren schrijven, helpt het immers als je ook veel leest. Onderzoek laat zien dat creatief schrijven de betrokkenheid van leerlingen bij het lezen van literaire teksten vergroot.

Het loont dan ook om het lees- en schrijfonderwijs te integreren. Schrijven kan de taalvaardigheid en geletterdheid van leerlingen vergroten, wat lezen vervolgens ook weer makkelijker en leuker maakt.

Het creatief kunnen gebruiken van taal is een van de nieuwe concept-kerndoelen voor het vak Nederlands. Meer informatie over de nieuwe concept-kerndoelen vind je op de website van SLO.

In de publicatie Kwestie van Lezen deel 14: Creatief schrijven en lezen combineren op de middelbare school van Stichting Lezen lees je meer over hoe je aan de slag kunt gaan met creatief schrijven in de klas.