Hoe hangen leesvaardigheid en leesmotivatie samen?
Leesmotivatie en leesvaardigheid versterken elkaar
Een leerling die graag en veel leest, leest beter. Maar wat is de kip en wat het ei? Is het de leesmotivatie die ervoor dat die leerling beter gaat lezen? Of is het omgekeerde waar en is lezen nou eenmaal leuker als je het al goed kunt? Het antwoord is: allebei. Leesmotivatie kan de leesvaardigheid vergroten én andersom.
Positieve leesspiraal
De wisselwerking tussen leesmotivatie en leesvaardigheid wordt ook wel de positieve leesspiraal genoemd. Leerlingen die van lezen houden, doen dit vaker en daardoor breiden ze hun woordenschat en kennis van de wereld uit. Zo groeit hun leesvaardigheid en zelfvertrouwen, wat weer leidt tot meer leesplezier en dus vaker lezen.
Andersom kan een lage leesmotivatie er juist voor zorgen dat een leerling weinig leest. Hierdoor ontwikkelt de leerling minder woordenschat, kennis en leesvaardigheid, en neemt het zelfvertrouwen en leesplezier af. De leerling komt in een neerwaartse of negatieve leesspiraal terecht. Zonder ingrijpen kan dit ertoe leiden dat zo’n leerling lezen uit de weg gaat en leesweerstand of zelfs leesangst ontwikkelt.
De meeste studies laten het wederkerige verband zien tussen leesmotivatie en leesvaardigheid. Er is wel een ‘maar’. In sommige studies met beginnende of minder vaardige lezers zagen onderzoekers namelijk wel dat leesvaardigheid een effect had op leesmotivatie, maar niet andersom. Dat wil zeggen, je leerlingen hebben dus eerst een goede basis in leesvaardigheid nodig. Daarna pas heeft leesmotivatie effect en kan het zorgen dat zij betere lezers worden.
Het belang van uitdagende teksten en een goede basis
Bij leerlingen jonger dan negen jaar oud is leesmotivatie minder van invloed op de leesontwikkeling. Bij leerlingen tussen de negen en vijftien jaar versterken leesmotivatie en leesvaardigheid elkaar wel. Dit komt waarschijnlijk doordat leerlingen pas, wanneer ze eenmaal goed vloeiend kunnen lezen, uitdagendere teksten gaan lezen, met meer verhaalkracht en rijkere taal.
Ook bij minder vaardige lezers in het voortgezet onderwijs leidt leesmotivatie niet altijd tot een grotere leesvaardigheid. Ook hier kan tekstniveau een rol spelen: te simpele teksten stimuleren de leesvaardigheid mogelijk onvoldoende. Deze leerlingen komen dan niet in een positieve leesspiraal terecht.
Vooral bij leerlingen die nog moeite hebben met technisch en begrijpend lezen, is het essentieel om niet enkel in te zetten op leesmotivatie, maar om daarnaast actief de leesvaardigheid te blijven vergroten met de juiste ingrediënten voor meer tekstbegrip. Dat kan bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan woordkennis, woordherkenning en tekststructuur. Pas als leerlingen beter lezen, kunnen ze zelfstandig moeilijkere en vaak interessantere teksten aan. En dat komt zowel hun leesmotivatie als leesvaardigheid ten goede.
Leesmotivatie door de jaren heen
Veel leerlingen zijn in het basisonderwijs nog fervente lezers, maar hun leesmotivatie vermindert met het ouder worden. Vanaf groep 6 van de basisschool neemt de leesmotivatie af. Er vindt dan een verschuiving plaats van ‘leren om te lezen’ naar ‘lezen om te leren’.
De teksten die je op school aanbiedt worden vanaf groep 6 complexer. Vooral minder vaardige lezers zijn er niet altijd klaar voor om die teksten zelfstandig te lezen. Lezen wordt ook steeds meer een verplichting. Dit is in strijd met hun groeiende behoefte aan autonomie. Gedurende het voortgezet onderwijs zal de leesmotivatie van je leerlingen verder teruglopen.
Met het ouder worden, slinkt het zelfvertrouwen van leerlingen in de eigen leesvaardigheid. Ook daarom gaan ze het lezen minder leuk vinden. Om hun leesmotivatie hoog te houden, is het belangrijk om leerlingen te blijven ondersteunen bij het (leren) lezen. Zo winnen ze leeszelfvertrouwen terug en kan het verder groeien. Hoe beter je leerlingen zijn in lezen, hoe groter de kans dat lezen leuk voor ze blijft.
De invloed van leesmotivatieprogramma’s in het onderwijs
Onderwijsprogramma’s die actief inzetten op meer leesmotivatie, hebben een positief effect op zowel de leesmotivatie als de leesvaardigheid van leerlingen. Deze gaan het sterkst vooruit wanneer de programma’s de interesse van leerlingen prikkelen. Hoe langer een programma duurt, hoe sterker de leesmotivatie van leerlingen groeit. Geïntegreerd lees- en zaakvakonderwijs is een bewezen effectieve manier om de leesmotivatie en leesvaardigheid van leerlingen in samenhang te verbeteren. Hierbij lezen leerlingen gedurende een langere periode gevarieerde teksten rondom kennisrijke, vakoverstijgende thema’s. Dit effect kun je versterken door enige vorm van afstemming na te streven met collega’s van andere vakken.