Hoe kun je werken met een kennisrijk en vakoverstijgend thema?

Op weg naar een rijke taal- en vakcontext

De samenwerking tussen vakken biedt veel kansen voor de kennisopbouw en taalontwikkeling van leerlingen. Als dat in de praktijk niet haalbaar is, kun je ook binnen je eigen vak een kennisrijk thema ontwikkelen. De volgende drie stappen helpen je bij het kiezen en opzetten van een rijk thema:

leerlingen kijken met boek in hand naar de camera.

1. Kies een betekenisvol thema met diepgang

Een rijk thema heeft voldoende gelaagdheid om verschillende onderwerpen en vragen te verkennen. Denk bijvoorbeeld aan thema’s als ‘duurzaamheid’, ‘identiteit’ of ‘innovatie’. Een goed thema:

sluit aan bij de leefwereld en interesses van leerlingen,
heeft een duidelijke link met belangrijke vakinhoudelijke doelen,
biedt ruimte voor verdieping en verschillende perspectieven.

Inventariseer welke actuele maatschappelijke onderwerpen relevant zijn en bespreek met collega’s welke thema’s vakinhoudelijk betekenisvol zijn.

2. Geef het thema richting met kernvragen en leerdoelen

Dit helpt om expliciet te maken wat je met het thema wilt bereiken. Goede kernvragen prikkelen de nieuwsgierigheid en stimuleren leerlingen om verbanden te leggen. Deze vragen zijn open, uitdagend en stimuleren kritisch denken. Leerdoelen geven vervolgens richting aan de kennis en vaardigheden die leerlingen moeten ontwikkelen, bijvoorbeeld:

Hoe kunnen we onze school duurzamer maken?
Doel: Leerlingen kunnen de impact van dagelijkse keuzes op het milieu beschrijven en formuleren hoe deze keuzes te veranderen zijn om duurzamer te worden.
Wat maakt een verhaal krachtig?
Doel: Leerlingen kunnen de elementen van een krachtig verhaal herkennen en toepassen in hun eigen schrijfwerk.
Hoe veranderen uitvindingen ons dagelijks leven?
Doel: Leerlingen kunnen uitleggen hoe technologische vooruitgangen onze manier van leven beïnvloeden en reflecteren op de voor- en nadelen van nieuwe uitvindingen.

Formuleer ook samen met leerlingen deelvragen en bijbehorende leerdoelen. Zo wordt het thema voor hen betekenisvol en doelgericht.

3. Ontwerp gevarieerde leeractiviteiten

Een rijk thema vraagt om afwisselende werkvormen die rekening houden met diverse interesses. Denk aan:

Onderzoeksopdrachten waarin leerlingen zelf informatie verzamelen en analyseren
Creatieve opdrachten, zoals het maken van een presentatie, video of tijdlijn
Samenwerkingsactiviteiten waarin leerlingen kennis delen en bespreken

Organiseer waar mogelijk activiteiten in authentieke contexten, zoals gastlessen, excursies of een eindproduct dat leerlingen buiten de klas presenteren.

Door een weloverwogen keuze van thema, sterke kernvragen en gevarieerde activiteiten geef je leerlingen een rijke basis voor kennisopbouw en taalontwikkeling, zonder dat samenwerking tussen vakken een vereiste is.

Op de site Rijketeksten.org vind je voor de onder- en bovenbouw verschillende boeken en teksten die aansluiten op vakinhoudelijke, kennisrijke thema’s.

Benieuwd hoe je leesvaardigheid en burgerschapsthema’s kunt combineren? Bekijk dan het leesbevorderingsproject Lezen en praten over maatschappelijke thema’s van het CSG Augustinus in Groningen.

Ruimte in het PTA voor vakoverstijgend onderwijs

Leraren hebben binnen het schoolexamen meer mogelijkheden dan vaak wordt gedacht om vakoverstijgend onderwijs te integreren. Volgens de Wet voortgezet onderwijs 2020 mogen scholen eigen keuzes maken bij het vaststellen van de inhoud en vorm van toetsen binnen het schoolexamen. Dit betekent dat je als school of vaksectie opdrachten die voortkomen uit rijke, vakoverstijgende thema’s kunt opnemen in het Programma voor Toetsing en Afsluiting (PTA) van diverse vakken.

Zo maak je ruimte voor vakoverstijgende thema’s in het PTA:

Eén opdracht, meerdere vakken
Een eindopdracht voor een vakoverstijgend project (zoals een presentatie of onderzoeksverslag) is vanuit de diverse betrokken vakken te beoordelen. Elk vak kan daarbij eigen beoordelingscriteria hanteren, afgestemd op de eindtermen binnen dat vak.
Focus op samenhang
Bij het kiezen van thema’s kun je rekening houden met de eindtermen van verschillende vakken. Zo kan een thema als ‘klimaatverandering’ vakinhoudelijk betekenisvol zijn voor aardrijkskunde, biologie en economie, terwijl het tegelijkertijd bijdraagt aan taalvaardigheid en onderzoeksvaardigheden.
Herkenbaarheid in het PTA
De wet vraagt scholen om helder en herleidbaar aan te geven hoe onderdelen van het schoolexamen bijdragen aan de examinering van verplichte examenstof. Maak daarom in je PTA expliciet zichtbaar welke onderdelen van een vakoverstijgende opdracht aansluiten bij de eindtermen van jouw vak.

Door deze aanpak zijn vakoverstijgende thema’s geen extra belasting, maar een waardevolle manier om gelijktijdig binnen verschillende vakken te werken aan inhoudelijke doelen. Dit biedt leerlingen een rijkere leerervaring én het helpt je efficiënter om te gaan met onderwijstijd.

In het artikel ‘Meer kleur in het schoolexamen’ – Acht praktijkvoorbeelden van schooleigen examenkeuzes van de VO-Raad (2022) vind je verschillende voorbeelden van scholen die de ruimte in het PTA optimaal gebruiken.

Wil je meer lezen over de manier waarop je leesvaardigheid kunt opnemen in het PTA? Bekijk dan de pagina Hoe kun je leesvaardigheid opnemen in het schoolexamen?