Op welke wijze kun je de leesvaardigheid binnen het vak Nederlands toetsen?

Het toetsen van leesvaardigheid 

Het begrijpen van teksten is een complexe vaardigheid. Het omvat niet alleen vloeiend lezen van losse zinnen of alinea’s, maar ook het begrijpen van, reflecteren op, evalueren en gebruiken van informatie in een tekst. Om de leesvaardigheid te toetsen kun je kiezen voor methodegebonden of methodeonafhankelijke toetsen (al dan niet gestandaardiseerd).  

Nederlandse leestoetsen, zoals methodetoetsen en het centraal examen Nederlands, richten zich voornamelijk op enkelvoudig tekstbegrip, bijvoorbeeld door vragen over de hoofdgedachte of relaties binnen de tekst. Deze toetsen bieden waardevolle inzichten in tekstbegrip, maar blijven tegelijk relatief eenzijdig aangezien ze niet altijd het bredere, meervoudige begrip van de tekst of de evaluatie van verschillende standpunten stimuleren. Toetsen gebruikt in internationale onderzoeken, zoals PISA en PIRLS, leggen meer nadruk op meervoudig begrip en het vergelijken van verschillende teksten. Leerlingen beantwoorden open vragen, zoals: ‘Welke overeenkomsten zie je tussen de teksten?’ of ‘Met welke auteur ben je het eens? Onderbouw je antwoord.’ Bij de beoordeling wordt gekeken naar de onderbouwing met informatie uit de tekst. Deze aanpak stimuleert grondig lezen en kritisch vergelijken, wat leidt tot beter zicht op het begrip van de inhoud.

Kenmerken van een goede leesvaardigheidstoets

In het dagelijks leven lezen we in verschillende betekenisvolle contexten. Het is belangrijk om deze authentieke contexten te benaderen bij het toetsen van leesvaardigheid op school. Daag leerlingen uit om kennis en vaardigheden toe te passen in een specifieke context en toets niet alleen bepaalde deelvaardigheden. Daarom is het ook belangrijk om niet alleen in de les Nederlands na te gaan hoe leerlingen lezen, maar ook bij de andere vakken, tijdens een groepsopdracht of buiten school (stage, excursie).  

Je kunt de leesvaardigheid los beoordelen, maar ook geïntegreerd toetsen met andere taalvaardigheden. Laat leerlingen bijvoorbeeld een opiniestuk lezen over een actueel onderwerp en vraag ze daarna om een korte, goed onderbouwde reactie te schrijven, waarin ze de kern van het betoog samenvatten en hun eigen standpunt onderbouwen. Zo toets je zowel leesbegrip als schrijfvaardigheid in een functionele context. 

Een effectieve leesvaardigheidstoets biedt leerlingen de kans om te laten zien hoe ze tot begrip van teksten komen. Open vragen spelen hierin een cruciale rol. Ze stimuleren leerlingen om hun antwoorden te onderbouwen met concrete informatie uit de teksten. Voorbeelden van dergelijke vragen zijn: ‘Hoe verhouden de argumenten van auteur A en B zich tot elkaar?’ ‘Welke auteur vind jij overtuigender en waarom?’. De antwoorden van leerlingen bieden waardevolle inzichten in hoe ze teksten interpreteren en analyseren. Het aanbieden van meerdere teksten over hetzelfde onderwerp daagt leerlingen uit om verbanden te leggen tussen inhoud en vorm. Dit stimuleert hen om niet alleen informatie op te zoeken, maar om teksten daadwerkelijk als geheel te begrijpen, te evalueren en erop te reflecteren.

Een goede toets eindigt niet bij het nakijken. Een nabespreking, waarin leerlingen hun antwoorden uitleggen en bespreken met elkaar, voegt een waardevolle dimensie toe aan het leerproces. De nabespreking biedt ruimte voor verdieping, reflectie en het ontwikkelen van een kritische blik. 

Een leesportfolio om de leesontwikkeling zichtbaar te maken

Veel scholen gebruiken een portfolio om verslagen van gelezen boeken in te verzamelen. Dit leesdossier legt vooral de nadruk op het verwerken van literatuur en biedt weinig inzicht in de bredere leesontwikkeling van leerlingen. Als je zo’n portfolio breder opzet, kan het een dynamisch en persoonlijk document worden waarin leerlingen hun groei als lezer kunnen volgen. Zorg voor samenhang tussen de leerlijn en het portfolio en laat leerlingen niet alleen verslag doen van wat ze gelezen hebben, maar ook stilstaan bij hun leesmotivatie, leesvaardigheid en leesgedrag.  

In een leesportfolio kunnen leerlingen bijvoorbeeld naast een lijst met gelezen teksten, ook reflecties daarop opnemen. Denk aan artikelen die ze gelezen hebben voor een profielwerkstuk, een betoog voor maatschappijleer of een bronanalyse voor geschiedenis. In het verlengde van zelfmonitoring kunnen leerlingen ook hun groei in lezen visualiseren, bijvoorbeeld door te werken met een voortgangsgrafiek of een logboek waarin ze noteren welke strategieën ze gebruiken bij verschillende soorten teksten. Eventueel kun je als leraar met de leerlingen persoonlijke doelen opstellen, zoals ‘Ik wil complexere teksten leren analyseren’ of ‘ik wil vaker informatieve teksten lezen’. Bij het geven van opdrachten is het belangrijk keuzes te bieden, die steeds uitdagender worden. Zet bij verwerkingsopdrachten niet alleen in op schriftelijke, maar ook op mondelinge taalvaardigheid. Laat leerlingen bijvoorbeeld een interview afnemen over het favoriete boek van een klasgenoot, een korte boekbespreking opnemen als vlog of een podcast maken waarin ze verschillende standpunten uit een opiniestuk bespreken.  

Een portfolio is een krachtig instrument voor zelf- en peermonitoring. Laat leerlingen elkaars portfolio’s daarom ook bekijken en er feedback op geven. Dit stimuleert niet alleen reflectie op het eigen leesgedrag, maar ook het delen van leestips en inzichten. Hierdoor leren ze van elkaar en kunnen ze inspiratie opdoen. Bijvoorbeeld door te zien hoe een klasgenoot een schema heeft gemaakt om verbanden te leggen tussen verschillende teksten, of hoe iemand een creatieve verwerkingsopdracht heeft uitgewerkt als collage of toneelscène.